Szanowni Państwo, poniżej przedstawiam 8 tematycznych szlaków ziemi świętokrzyskiej oraz sandomierskiej. Przeznaczone są one dla osób, które zainteresowane są jakimś konkretnym motywem przewodnim swojej podróży. Mam nadzieję, iż każdy z Państwa znajdzie i wybierze spośród nich coś dla siebie!
1. „Niech przemówią kamienie: Bałtów, Jaskinia Raj, Krzemionki, Zelejowa, Miedzianka”
Góry Świętokrzyskie
Góry Świętokrzyskie to jedne z najstarszych gór w Europie. Pod wieloma względami są to góry wyjątkowe. Nigdzie indziej na świecie na tak małej powierzchni nie można zaobserwować ruchów górotwórczych orogenezy kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej. To tu, i tylko tu, występuje również krzemień pasiasty, czyli kamień optymizmu. W skałach budujących Góry Świętokrzyskie, niczym w księdze, zapisanych jest 500 milionów lat historii naszej planety- Ziemi. Budowa geologiczna tego terenu jest bardzo zróżnicowana. Wyróżnia się jego centralną część, czyli trzon paleozoiczny oraz otaczające trzon obrzeże mezozoiczne. Trzon rozciąga się od Góry Miedzianki koło Chęcin, aż po Sandomierz i zbudowany jest przede wszystkim z piaskowców, iłowców, łupków oraz skał węglanowych. Wiek skał budujących trzon waha się od 570 mln lat do 325 mln lat. Natomiast obrzeże permsko-mezozoiczne budują piaskowce, zlepieńce, wapienie i dolomity. Ich wiek szacuje się na od 255 mln do 170 mln lat.
Góry Świętokrzyskie to raj dla miłośników geologii oraz paleontologii. O stolicy województwa świętokrzyskiego- Kielcach, mówi się, iż jest to muzeum geologiczne pod otwartym niebem. W granicach administracyjnych miasta znajdują się 4 rezerwaty geologiczne: Biesak- Białogon, Kadzielnia, Wietrznia oraz Ślichowice. Tropy prehistorycznych gadów znajdywane były w wielu miejscach regionu m.in. w Wiórach, Jaworzni, Gromadzicach, Zachełmiu, czy Bałtowie.
Zapraszamy w niezwykłą podróż w czasie, podczas której, odwiedzimy miejsca związane z najstarszymi ruchami górotwórczymi. Naszym oczom ukażą się ślady dumnie kroczących po lądzie największych gadów w historii ludzkości – dinozaurów. Spotkamy również naszych neandertalskich przodków, którzy każdego dnia z otaczającą ich przyrodą toczyli walkę na śmierć i życie. Wreszcie w wąskich korytarzach podziemnych kopalni wydobywać będziemy cenne rudy oraz krzemień pasiasty. Właśnie słowo kopalnia będzie kluczem na tym szlaku. Kolejne punkty na szlaku zostały ułożone w kolejności chronologicznej od najstarszego do najmłodszego. Ideą przewodnią szlaku jest prześledzenie historii Ziemi od czasów najdawniejszych do dnia dzisiejszego. Jest to możliwe tylko na terenie województwa świętokrzyskiego.
Kamieniołom Ślichowice
Kamieniołom Ślichowice- miejsce niezwykłe, w którym wyraźnie widać potęgę natury. Pod wpływem hercyńskich ruchów górotwórczych warstwy wapieni zmieniły tu bowiem swoje położenie z poziomego na pionowy. Powstał niesamowity twór- fałd odwrócony- dowód na to, że nawet najtwardsze skały ulegają, niczym masło, plastycznym odkształceniom. Dla poszukiwaczy skarbów ciekawostka – na dnie kamieniołomu można znaleźć bryłki, przypominające złoto –uwaga! – to piryt – „złoto głupców” . Nie radzimy jednak nikomu po niego nurkować. Jest to zakazane ze względu na ochronę rezerwatową.
Kadzielnia
Kadzielnia – nazwa tego miejsca pochodzi od faktu, iż jałowcem, który licznie porastał wzgórze kadzono w kieleckiej katedrze. W 1770 roku biskup krakowski Kajetan Sołtyk otworzył tu kamieniołom, w którym wydobywano skałę wapienną. W następnych latach wapień kadzielniański wykorzystywany był do produkcji nawozów, w hutnictwie oraz szklarstwie. Eksploatacja górnicza trwała do lat 60 XX wieku. Część kamieniołomu ze Skałką Geologów znalazła się w granicach rezerwatu przyrody nieożywionej, drugą część przeznaczono na cele rekreacyjne. W latach 70 XX wieku wybudowano przepiękny amfiteatr na 5 tysięcy miejsc. Najnowszą atrakcją Kadzielni jest podziemna trasa turystyczna o długości 180 m, która połączyła jaskinie: Odkrywców, Prochownię i Szczelinę. Na Kadzielni jest łącznie 26 jaskiń. Jest to ulubione miejsce spacerowe Kielczan.
Wietrznia
Kolejne miejsce na szlaku to Wietrznia- rezerwat geologiczny utworzony w 1974 roku, w miejscu największych kieleckich kamieniołomów. Wydobywano to wapień używany głównie do wypalania wapna oraz do budowy dróg. Na Wietrzni znajduje się ciągnące się na długości 800 metrów, jedno z największych odsłonięć dewońskich wapieni w Polsce. Przy rezerwacie w 2012 roku powstało Centrum Geoedukacji – jedna z największych atrakcji regionu. W centrum zwiedzający mogą pospacerować po dnie dewońskiego morza, przyjrzeć się tropom tetradopa, zobaczyć z bliska rybę pancerną, zejść do wirtualnej rekonstrukcji najdłuższej świętokrzyskiej jaskini, czyli Chelosiowej Jamy oraz przenieść się do wnętrza Ziemi będąc zamkniętym w kapsule czasu.
Kamieniołom Zachełmie
Kamieniołom Zachełmie- można powiedzieć, że to tu wszystko się zaczęło. W 2008 roku Piotr Szrek z Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz Grzegorz Niedźwiecki z Uniwersytetu Warszawskiego odkryli niezwykłe tropy. Uznali, iż są ślady tetrapodów- lądowych czworonogów, które jako pierwsze zwierzęta miały wyjść na ląd. Odbyło się to nie jak sądzono 377 mln lat temu, a 395 mln lat temu. Tetrapody zdecydowały się na wyjście ze środowiska wodnego na ląd najprawdopodobniej w celu poszukiwaniu pożywienia. Dodatkowym powodem był brak konkurencji ze strony innych zwierząt na lądzie.
Bałtów
Na terenie Bałtowa 150 mln lat temu znajdowało się ciepłe morze. Na lądzie spacerowały natomiast dinozaury. Jeden z nich – allozaur- zostawił odciśniętą w skałach swoją stopę. Przez dziesięciolecia miejscowi nazywali ten odcisk „czarcią stopką. Uważano, że to diabeł po porwaniu młodej dziewczyny odbił się mocno od skały i wyskoczył w chmury. Na początku XXI wieku paleontolog Gerard Gierliński uznał, iż to nie ślad diabła, a allozaura właśnie. Wtedy to powstała koncepcja budowy Jura Parku Bałtów- pierwszego i największego jura parku w Polsce. W tej chwili jest to najpopularniejsza atrakcja turystyczna województwa świętokrzyskiego odwiedzana rocznie przez 300 tys. turystów.
Jaskinia Raj
Jaskinia „Raj” to jedna z najpiękniejszych jaskiń krasowych w Polsce, o czym świadczy jej nazwa. Odkryta przez przypadek w latach 60-tych XX wieku. Odkrywcy- uczniowie Technikum Geologicznego z Krakowa po zejściu do podziemnej komory byli tak zachwyceni tym co ujrzeli, że mieli krzyczeć: „O raju, jak tu pięknie”. Jaskinia powstała na dnie płytkiego morza około 370 mln lat temu. Woda przepływając przez wapienne skały wydrążyła naturalne korytarze o długości około 240 metrów. 50 tysięcy lat temu jaskinię zamieszkiwał człowiek, tyle, że neandertalski. Prowadził koczowniczy tryb życia, zajmując się głównie myślistwem, o czym świadczą znalezione w namulisku jaskini narzędzia oraz kości zwierząt jakie udało mu się upolować. Nieopodal jaskini na górze Jerzmaniec znajduje się kamieniołom „Zygmuntówka” z którego pochodziła pierwsza Kolumna Zygmunta w Warszawie.
Krzemionki
Kolejnym obiektem na trasie są Krzemionki koło Ostrowca Świętokrzyskiego – największy w Europie kompleks prehistorycznych kopalni krzemienia pasiastego pochodzący sprzed pond 5000 tysięcy lat. Krzemień najprawdopodobniej „wyprodukowały” morskie skorupiaki na dnie płytkiego morza gdzie osadzał się muł wapienny. Żyły w nim krewetki i kraby, które drążyły w osadach nory i tunele. Były to również idealne miejsca na budowanie gniazd, wyściełanych szczątkami organicznymi, oraz składanie jaj. Reakcje, które zachodziły w wyniku rozkładu szczątków roślinnych powodowały wytrącanie krzemionki w postaci żelu. Żel ten wypełniał tunele i nory, a po milionach lat zamienił się w jedyną w swoim rodzaju krystaliczną skałę.
Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach pretendują do wpisania na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. W eliptycznym pasie o długości 4,5 km oraz szerokości od 20 do 200 metrów naukowcy odkryli ponad 4 tysiące różnego rodzaju kopalń. Krzemień wydobywany w Krzemionkach był rozprowadzany w promieniu ponad 600 km. Używano go jako materiał do wyrobu narzędzi oraz do celów magiczno- obrzędowych. Podziemna trasa turystyczna ma 465 metrów długości i jest jedyną trasą tego typu na świecie.
Góra Zalejowa
Położona 2 km na północ od Chęcin Góra Zelejowa (372 m n.p.m.) to idealne miejsce dla osób, które na własne oczy chcą zobaczyć ślady górniczej historii Gór Świętokrzyskich. Ciągnąca się na długości około kilometra, w niektórych miejscach prawie pionowa, grań poprzecinana jest licznymi szparami, z których wydobywano różankę zelejowską. Jest to bardzo dekoracyjna odmiana białego i różowego kalcytu zabarwionego na wiśniowo związkami hematytu. Różanka pod wpływem polerowania przepięknie błyszczała zaczęła więc konkurować z marmurami sprowadzanymi z Włoch. Ozdoby z różanki znajdują się w wielu świętokrzyskich kościołach, na Zamku Królewskim w Warszawie, czy w katedrze na Wawelu. 2 nieczynne już kamieniołomy są idealnym miejscem dla miłośników wspinaczek górskich.
Góra Miedzianka
Ostatnia na szlaku Góra Miedzianka znajduje się w odległości około 10 km od Chęcin. Wznoszący się na 356 m n.p.m. dominujący nad otoczeniem trójzębny szczyt bywa czasem nazywany „Świętokrzyskim Giewontem”. Jest to najbogatsza pod względem zawartości kruszców świętokrzyska góra. Już od XIV wieku w jej zboczach wydobywano rudy miedzi, od których góra wzięła swoją nazwę oraz rudy ołowiu, srebro i wapienie. Słynne są pochodzące z Miedzianki przepiękne okazy minerałów: malachitu, azurytu, staszicytu oraz lebeckitu. Górnicza eksploatacja góry trwała, aż do 1954 roku kiedy na Dolnym Śląsku odkryto bogate złoża miedzi. Po dawnych kopalniach pozostało około 4 kilometrów podziemnych korytarzy. Liczne szpary, szyby i sztolnie. U podnóża góry na terenie dawnej kopalni, działa Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego. W 2015 roku Gmina Chęciny wraz z naukowcami z krakowskiej AGH rozpoczęła intensywne prace w celu udostępnienia podziemnych korytarzy Miedzianki dla turystów.
Tak oto dotarliśmy do końca naszej podróży w czasie, która trwała 400 milionów lat. Tematyka dotycząca historii Ziemi nie została oczywiście wyczerpana. Mamy natomiast nadzieję, że proponowany szlak stał się impulsem do zwrócenia baczniejszej uwagi na otaczające nas „kamienie”.
